کارشناسان تجهيزات پزشکي معاونت غذاودارو دانشگاه ايران بررسي کرد:
اکسيژن تراپي و انواع تجهيزات آن
روابط عمومي معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکي ايران-شايد بتوان گفت که
255961.mp3
اکسيژن تراپي و انواع تجهيزات آن
اکسيژن تراپي و انواع تجهيزات آن
گاز اکسيژن طبي و اکسيژن تراپي:
کلمه اکسيژن از دو واژه يوناني Oxus به معناي اسيد و Gennan به معناي توليد گرفته شده است. شايد بتوان گفت که گاز اکسيژن مهم ترين گاز جهت ادامه حيات روي کره زمين است. به طوري که بدون گاز اکسيژن هيچ انسان و حيواني نمي تواند بيش از چند دقيقه زنده بماند. جو زمين در حال حاضر حدود 78 درصد گاز نيتروژن و 21 درصد گاز اکسيژن دارد و اين درصد اکسيژن در هوا براي تنفس و ادامه حيات همه موجودات زنده لازم و کافي است. البته لازم به ذکر است که جو اوليه زمين حدود 40 درصد گاز اکسيژن داشت ولي بعدها به دليل تغييرات جوي کره زمين اين ميزان به نصف کاهش پيدا کرد. در حال حاضر مهم ترين کاربرد گاز اکسيژن براي تنفس و ادامه يافتن حيات است.
اکسيژن يکي از فراوان ترين عناصر موجود در جهان است. بدن ما نياز به مقدار مشخصي از جريان اکسيژن در خون دارد تا بتواند به طور موثر سلول ها، ارگان ها و بافت ها را تغذيه کند. گاهي اوقات دستگاه تنفسي و شرايط بدن به گونه اي تغيير مي کند که بدن ديگر نمي تواند با تنفس هواي محيط که داراي 21 درصد گاز اکسيژن است ميزان اکسيژن لازم براي سلول هايش را فراهم سازد. در چنين مواقعي فرد با علائم کمبود اکسيژن مواجه خواهد شد. زماني که ميزان اکسيژن خون به زير مقدار نرمال افت مي کند. شرايطي ايجاد مي شود که به آن هيپوکسي يا هيپوکسمي (کمبود اکسيژن) گفته مي شود. هيپوکسي مي تواند حاد باشد و به دليل شرايط اورژانسي يا مزمن، که در طول زمان به دليل مشکلات سلامتي بلند مدت مثل بيماري مزمن ريوي ايجاد مي شود، اتفاق بيفتد. براي رفع آن بيمار نياز به مصرف گاز اکسيژن اضافي دارد که به آن اکسيژن تراپي مي گويند.
هيپوکسي دليل اصلي تجويز اکسيژن تراپي براي بيماران دچار انسدادهاي مزمن ريوي است. اما بسياري از مردم ممکن است ندانند که دچار هيپوکسمي هستند مگر اينکه به دلايل ديگر متوجه شوند. هيپوکسمي همراه با بيماري مزمن انسداد ريوي منجر به کاهش کيفيت زندگي، اختلال در عملکرد ماهيچه هاي اسکلتي، کاهش تحمل در ورزش و يک خطر فزاينده اي از مرگ مي شود. بنابراين بيماران دچار انسداد ريوي مزمن يا بيماري هاي مزمن ديگر که فرد را در خطر بالاتري براي هيپوکسي قرار مي دهد لازم است که علائم کمبود اکسيژن را در بدن شناسايي کرده و به موقع جهت رفع آن اقدام نمايند. علايم کمبود اکسيژن در بدن بسته به شدت آن فرق مي کند. برخي از اين علائم عبارتند از: گيجي، سر درد، تنگي نفس، تنفس سريع، سر گيجه، سرگرداني و حس خفگي، عدم تعادل، ضربان قلب سريع، فشار خون بالا، اختلالات بينايي و ...
بعد از اينکه پزشک کمبود اکسيژن را در بدن بيمار تشخيص داد مصرف گاز اکسيژن را همانند دارو در مدت زمان مشخص و به ميزان مشخص تجويز مي کند. گاز اکسيژن تجويز شده يک منبع گاز اضافي بر ميزان اکسيژن موجود در هوا است که به بيماري که دچار هيپوکسمي شده و بدنش به هر دليلي نمي تواند ميزان اکسيژن مورد نياز خود را تامين کند کمک مي کند.
با وجود اينکه اکسيژن مايه حيات است و نبود آن زندگي را با خطرات جدي مواجه مي سازد. اگر مصرف آن از مقدار مشخصي تجاوز کند هم خطر آفرين خواهد بود و مي تواند منجر به مسموميت هاي اکسيژني شود. مسموميت اکسيژني در شرايطي ايجاد مي شود که مقدار مشخص و بيش از اندازه اي از گاز اکسيژن در يک مدت زمان مشخص وارد بدن شود. گاز اکسيژن در بدن توليد راديکال آزاد مي کند که وقتي وارد ريه مي شود ريه به طور طبيعي داراي آنتي اکسيدان هايي است که مي تواند مقادير بيش از حد گاز اکسيژن را خنثي کند اما با اين حال وقتي ميزان اين راديکال هاي آزاد از حدي فراتر رود ديگر آنتي اکسيدان هاي ريه نمي توانند با آن مقابله نموده و اين راديکال ها در مرحله اول به ريه آسيب مي زند و منجر به تنگي نفس، خستگي، سرفه و ضعف مي شود. اگر اکسيژن تراپي متوقف شود علائم ظرف چند ساعت فروکش مي کند. اما در صورت ادامه پيدا کردن اکسيژن تراپي با دز بالا و زمان طولاني آسيب جدي به سلول هاي عصبي مرکزي و بينايي وارد خواهد آمد که بعضاً برخي از آن ها بازگشت پذير نيستند.
بيماراني که جهت بهبود حيات خود نياز به اکسيژن تراپي دارند، همه در يک دسته قرار نمي گيرند بلکه بعضي از بيماران توانايي تنفس و دم و بازدم صحيح را داشته و تنها دچار هايپوکسي شده اند. براي اين دسته از بيماران ميتوان از سيلندرهاي اکسيژن و يا دستگاه هاي اکسيژن ساز استفاده نمود. اما گروهي از بيماران به دليل مشکلات ريوي، قرارداشتن تحت عمل هاي جراحي، کما، آپنه خواب و... توانايي دم و بازدم صحيح نداشته و يا گاهاً دچار قطع تنفس و يا آپنه مي شوند. براي اينگونه از بيماران که درصد بالايي از آنها در بخش هاي ويژه بيمارستان قرار دارند، استفاده از دستگاه هاي تنفس مصنوعي (ونتيلاتور) و يا ماژول خاصي از آن يعني CPAP و يا BIPAP تجويز مي گردد. در ادامه توضيحات مفصل تري درخصوص هريک از اين تجهيزات ارائه مي گردد.
سيلندر اکسيژن:
سيلندرهاي اکسيژن طبي معمولاً در حجم هاي 5، 10، 15، 20 و40 ليتري عرضه مي شوند. اين سيندرها در شرايط معمول و استاندارد داراي فشار حداکثر150بار و خلوص اکسيژن 99/99 درصد مي باشند. از مزاياي استفاده از سيلندر اکسيژن مي توان به در دسترس قرارداشتن، کم هزينه بودن در استفاده هاي کم و کوتاه مدت و عدم نياز آن به برق و باطري اشاره نمود. اما استفاده از اين سيلندرها معايبي نيز دارد. از مهمترين معايب سيلندرهاي اکسيژن، حمل و نقل سخت و احتمال انفجار آن درصورت حمل و نقل نامناسب و يا تماس دست يا وسيله چرب با سيلندر مي باشد همچنين استفاده از قطعات غير استاندارد براي اتصال سيلندرهاي اکسيژن به فشارشکن، منيفولد و... نيز مي تواند خطرزا باشد. ضمناً به دليل حجم محدود اکسيژن موجود در سيلندر و اتمام زود هنگام آن و نياز به انتقال سيلندرها به مراکز توليد و ذخيره اکسيژن جهت شارژ مجدد، استفاده از سيلندرهاي اکسيژن در حجم بالا و زمان طولاني هزينه سنگيني را به مرکز درماني تحميل مي کند.
.png)
دستگاه اکسيژن ساز:
دستگاه هاي اکسيژن ساز به دوصورت بيمارستاني و خانگي ساخته و عرضه مي شوند.
در مراکز درماني به روش هاي متفاوتي از جمله مخزن اکسيژن مايع، دستگاه اکسيژن ساز، پالت اکسيژن و... ذخيره اکسيژن انجام شده و از آنجا ازطريق لوله هاي مسي و يا استيل گازهاي طبي به بخش هاي درماني منتقل مي گردد تا به دستگاه هاي حياتي نيازمند اکسيژن ازجمله ونتيلاتور، ماشين بيهوشي، BIPAP و... وارد شود و يا از طريق تجهيزاتي مانند فلومتر مستقيماً به بيمار ارائه گردد.
خالص سازي اکسيژن توسط دستگاه هاي اکسيژن ساز توسط روش هاي متنوعي انجام مي شود که پرکاربردترين آنها روش جداسازي جذبي PSAمي باشد. اين فرايند در چند مرحله انجام شده که به اختصار اين مراحل بيان مي شوند:
مرحله اول افزايش فشار هواي محيط از طريق کمپرسور: در اين مرحله که همان مرحله فشرده‌سازي هوا و آماده‌سازي اوليه است، هواي محيط به کمپرسورهاي هوا انتقال يافته و فشار آن تا حد مشخص افزايش مي‌يابد. (تا حدود 8 الي 9 بار)
مرحله دوم عبور هواي فشرده از دراير جهت خشک سازي: هواي فشرده شده پس از عبور از دراير (خشک کن) و تله آبگير، درصد بالايي از رطوبت و روغن معلق موجود در خود را از دست مي دهد.
مرحله سوم عبور هواي فشرده از برج کربن فعال: از آنجايي که عليرغم فيلتراسيون هواي فشرده ممکن است هنوز مقداري از قطرات روغن و رطوبت در هوا موجود باشد، با عبور هوا از ميکروفيلترهاي سري شده موجود در برج کربن فعال (جاذب کربن فعال) رطوبت و روغن باقي مانده آن کاملا جذب شده و هوايي کاملا خشک، تميز و فشرده به ستون هاي دستگاه اکسيژن ساز وارد مي شود.
مرحله چهارم مخزن ذخيره هواي فشرده: هوا پس از طي مراحل آماده‌سازي، وارد مخزن ذخيره مي گردد. مخزن هواي تعبيه شده در اينجا حجم هواي لازم براي ژنراتور PSA را کنترل نموده و اين جريان را پايدار مي کند.
مرحله پنجم ژنراتور يا مولد گاز اکسيژن: براي توليد اکسيژن، هواي فشرده وارد مخزن ستون حاوي ماده جاذب زئوليت مي‌شود. در حين عبور هوا از ستون حاوي ماده جاذب زئوليت، مولکول هاي نيتروژن و ديگر ناخالصي هاي موجود در هوا جذب ماده جاذب مي گردد؛ وليکن گاز اکسيژن جذب نشده و از ستون خارج مي گردد. عمليات جذب تا زمان تکميل ظرفيت جذب زئوليت ادامه مي‌يابد. به محض اينکه زئوليت توسط مولکول هاي جذب شده اشباع گرديد، مخزن دوم حاوي زئوليت شروع به کار کرده و مخزن تحت فشار اول احياء مي شود. عمليات احياي زئوليت با کاهش فشار گاز انجام مي‌شود. کاهش فشار مخزن زئوليت منجر به دفع گازهاي جذب شده به زئوليت مي‌شود. پس از احياي زئوليت، عمليات جذب مطابق فرايند قبلي ادامه پيدا مي‌کند.
مرحله ششم ذخيره‌‌سازي اکسيژن: اکسيژن توليدي در کپسول هاي جمع آوري اکسيژن جمع آوري مي شود. در واقع، مخزن ذخيره اکسيژن سبب مي گردد تا جريان مداوم و پايداري از اکسيژن با خلوص بالا فراهم گردد.
دستگاه هاي اکسيژن ساز خانگي نيز فرايندي مشابه دستگاه هاي بيمارستاني را طي مي کنند و يا مي توانند از روش هاي ديگر خالص سازي اکسيژن را انجام دهند. اما اين فرايند در ابعاد کوچک انجام شده و به صورت دستگاه هاي با ظرفيت 3، 5، 10 ليتري و يا ظرفيت هاي ديگر عرضه مي شوند. منظور از 3 يا 5 ليتر در دقيقه، ماکزيمم حجم و فلوي توليدي دستگاه اکسيژن ساز مي باشد که اکسيژن مورد نياز بيماران را به صورت سيستم پيوسته يا Continuous توليد مي کنند. به صورتي که اگر فلو را در اندازه بالاتر از ميزان حداکثر تنظيم کنيم، خلوص اکسيژن پايين مي آيد. با توجه به اينکه اکثر اکسيژن سازهاي خانگي چرخ دارند جابجايي آنها از اتاقي به اتاق ديگر به راحتي امکان پذير مي باشد. همچنين بيماران مي توانند با استفاده از سوند اکسيژن هاي بلند به راحتي در منزل تحرک داشته باشند. ساعات استفاده از دستگاه را تنها پزشک مشخص مي کند و اين ساعات بين 1 الي 24 ساعت در روز مي تواند باشد. به عنوان يک توصيه جدي اين مهم را بايد توجه کرد که پس از تجويز پزشک به سرعت بايد از دستگاه اکسيژن ساز استفاده کرد.
از ضروري ترين دستگاه هاي درمان بيماريCOVID-19
ونتيلاتورها به طور کلي به دو دسته حجمي و فشاري تقسيم بندي مي شوند که نوع فشاري خود به دو دسته فشار مثبت و فشار منفي تقسيم مي شود که به دلايل متعدد ونتيلاتورهاي فشار مثبت در شرايط امروزه کاربرد و محبوبيت بيشتري پيدا کرده اند.
تهويه در ونتيلاتورها به سه طريق زير انجام مي شود:
کنترله يا اجباري
کمک
خودبخودي
با توجه به طرق بيان شده تهويه در ونتيلاتورها و همچنين با توجه اينکه نياز به فيدبک تنفس بيمار وجود دارد يا خير، سازندگان ونتيلاتورها مدهاي (حالات تنفسي) مختلفي را ايجاد نموده اند که هرکدام نحوه، زمان، حجم و فشار تنفس مصنوعي را مشخص مي کند. در ادامه تعدادي از مد (حالت)هاي پرکاربرد به اختصار توضيح داده مي شوند:
Synchronized intermittent mandatory ventilation) SIMV): در اين حالت دستگاه تنفس مصنوعي را با تنفس آگاهانه بيمار هماهنگ مي سازد. در واقع اين مد (حالت) از دستگاه ترکيبي هماهنگ شده از حالت تنفس مصنوعي کامل توسط دستگاه و تنفس آگاهانه خود بيمار مي باشد.
Pressure control ventilation) PCV
Pressure support ventilation) PSV ): حالتي از تنفس آگاهانه است که در مدهاي
Positive end expiratory pressure) PEEP ): در اين مد فشار مثبت در انتهاي بازدم اعمال مي شود تا از بسته شدن کامل ريه ها جلوگيري شود.
دستگاه هاي کمک تنفسي سي پپ و باي پپ :
دستگاه کمک تنفسيCPAP : سي پپ در اصل يک مانور فشاري جهت بهبود اکسيژناسيون، بهبودFRC (ظرفيت باقيمانده عملکردي) و کمپليانس ريه مي باشد که در تنفس هاي خودبخودي بکار مي رود. البته به عنوان يک مد مستقل جهت تست تحمل جهت جداسازي از ونتيلاتور و همچنين به عنوان يک مد ترکيبي بهمراه ساير مدهاي خودبخودي مثل PS نيز مي تواند بکار برود. در اين مد تهويه اي توسط دستگاه داده نمي شود و حجم و تعداد تنفس در اختيار بيمار مي باشد.
دستگاه کمک تنفسي Bipap: باي پپ نوعي سي پپ است که بين دو سطح فشار بالا و فشار پايين قرار دارد. سطح فشار بالا فشار مثبت راه هوايي دمي (IPAP) و سطح فشار پايين، فشار مثبت راه هوايي بازدمي (EPAP) ناميده مي شود.
دستگاه باي پپ داراي انواع (مدهاي) AVAPS، S/T، S، T و CPAP است. در مورد مد CPAP که صحبت شد يعني دستگاه باي پپ توانايي تبديل شدن به سي پپ را نيز دارد. مدهاي S و ST رايج ترين انواع باي پپ هستند. در مد Sدستگاه به صورت نرمال بر روي فشار بازدمي يعني epap کار مي کند و تنها زماني فشار هواي بيشتر يا ipap را اعمال مي کند که حسگرها متوجه مشکل بيمار در عمل دم شوند. بنابراين با اعمال يک فشار بالاتر، مشکل سختي عمل دم را برطرف مي کنند و دوباره روي فشار بازدمي تنظيم مي شود. دستگاه باي پپ مد ST، علاوه بر انجام عمل فوق، با تهيه بک آپ از ريتم تنفسي، تعداد تنفس بيمار در يک زمان مشخص را تعيين مي کند و کمک مي کند بيمار از تعداد تنفس مشخصي دردقيقه کمتر نداشته باشد. از ديگر مدهاي دستگاه باي پپ، مد AVAPS است که مد حجمي است و براي رساندن ريه بيمار به حجم تنفسي مشخص استفاده مي شود.
ماهيت غير تهاجمي باي پپ BIPAP آن را به يک فرم ايمن درمان تبديل مي کند. جريان اضافي هوا مي تواند منجر به خشک شدن بيني و گلو، آبريزش بيني، گرفتگي بيني يا عطسه شود، اما شرکت هاي سازنده اين دستگاه با تعبيه مرطوب کننده ها ( Humidifier ) توانسته اند اين مشکل را نيز به راحتي برطرف کنند.
بيماري هايي مانند آسم شديد، بيماري مزمن انسداد ريو (COPD)، آپنه تنفسي زياد که سطح اکسيژن خون را کاهش دهد، نارسايي هاي مزمن قلبي و عروقي، بيماري عصبي و ماهيچه اي و... همه از مواردي هستند که در آنها پزشک دستگاه باي پپ را تجويز مي کند.
تهيه و تنظيم:
مهندس زهرا ثابت قدم
