آشنايي با اتاق فکر (Think Tank)


 
فرهنگ لغات Cambridge اتاق فکر را چنين تعريف مي کند: مجموعه اي از کارشناسان که اغلب توسط دولتها به منظور توسعه ايده ها بر روي يک موضوع خاص گرد هم آمده و پيشنهاداتي براي عملياتي شدن ارائه مي دهند.
فرهنگ لغات Merriam – Webster اتاق فکر را بدين شکل معرفي مي کند: يک مجموعه، سازمان يا گروهي از افراد که به منظور مطالعه بر روي موضوعي خاص سازماندهي شده و  به ارائه اطلاعات، ايده ها و توصيه ها مي پردازد.
لغت نامه Britanica  ريشه اتاق فکر را در اصطلاحات نظامي جنگ جهاني دوم مي داند که محل امني براي بررسي برنامه ها و استراتژي هاي نظامي بود. نيروي هوايي آمريکا اولين اتاق فکر رسمي را با عنوان انديشگاه در سال ???? با هدف تدوين سياست هاي نظامي تأسيس کرد. اين انديشگاه را مادر اتاق هاي فکر جهان ناميدند. در سال ???? واژه اتاق فکر به شکل رسمي به عنوان سازمانهاي تحقيقات سياست گزاري غير انتفاعي خصوصي مورد استفاده قرار گرفت و هدف از ايجاد آن برقراري ارتباط بين دانش و قدرت بود.
در حال حاضر واژه اتاق فکر (Think tank) معمولاً به سازمانهايي اطلاق مي شود که نظريه پردازان و انديشمندان را به خدمت مي گيرند تا براي مسائل کلان، تحليل ها و دستورالعمل هايي براي سياست گذاري فراهم کنند. اتاق فکر يک سازمان متشکل از گروهي از نفرات خبره صاحب فکر و انديشه و نوآور است که بر اساس روش‌هاي جمع انديشي و بهره‌گيري حداکثري از خرد جمعي و شبکه مشاوران تخصصي به ارائه راه حل‌هاي خلاقانه براي حل ريشه‌اي مشکلات موجود و تدوين سياست‌ها و برنامه‌هاي کلان مي‌پردازند.
اتاقهاي فکر از جمله گروههايي هستند که نقش مهمي در روند رشد و توسعه سازمانها دارند. انديشکده، انديشگاه، مرکز مطالعات استراتژيک، مخزن فکري، کارخانه هاي فکر، کارخانه هاي مغز و کارخانه هاي ايده برخي از عباراتي است که براي اين نوع گروهها در ادبيات فارسي استفاده شده است.
در دهه اخير اتاق فکر بعنوان يکي از ابزارهاي آفرينندگي براي حل مسئله و توسعه خلاقيت در هر سازماني تعريف گرديده و مکاني است براي انديشيدن به يک مسئله يا موضوع بدون حضور عواملي که مانع آزاد انديشي و يا محدوديت مي شوند مانند ملاحظات سياسي يا اعمال قدرت مديران ارشد. اتاق فکر به تدوين و انعکاس پيشنهادات سازنده و خلاقانه اعضاء خود مي پردازد و با نوآوري، فضاي تصميم گيري را از يکنواختي خارج مي کند.
ضرورت تشکيل اتاق فکر:



اتاق فکر مي تواند بازوي مشورتي براي مديران باشد.در اتاق فکر افرادي که تجربه خوب و پتانسيل تحقيقاتي لازم را داشته واز خلاقيت ونوآوري نيزبرخوردار باشند مي توانند با ايده ها و انديشه هاي خود مديران اجرايي را در اتخاذ تصميمات مناسب ياري دهند. در اتاق فکر روشهاي گوناگوني براي توسعه خلاقيت وجود دارد.
 
موارد ذيل ضرورت تشکيل اتاق فکر را نمايان مي کند:
?_ خلق تفکر
?_ پايگاه تفکر
?_ بانک اطلاعات
?_ دريافت انديشه ها
اهداف:

1.   شناسايي فرصت ها و تهديد ها


2. ايجاد محفلي به منظور تفکر، تقويت همکاري و مشارکت فکري


3. بررسي و تبادل نظر پيرامون مسائل عمومي، پيچيده و اختصاصي سازمان


4. ارتقاي توانمندي کارشناسان حوزههاي مختلف سازمان


5. ترويج و اشاعه فرهنگ کارگروهي 


6. انديشيدن به مسائل وموضوعات مختلف وخلق ايده وفکرجديد


7. بررسي وتبادل نظر در خصوص طرح هاي پيشنهادي


8. تقويت ورشد روحيه صميمانه ،اشاعه فرهنگ هم زباني ،همدلي وهمفکري وهمگرايي در سازمان

ويژگيهاي اتاق فکر:

1. خرد جمعي


2. افزايش حجم اطلاعات


3. گسترش روابط و تعاملات


4. جمع انديشي و ترکيب افکار


5. توليد فرآورده هاي فکري و انتقال به مخاطب


6. افزايش خلاقيت براي ايده پردازي داده


7. تنوع تخصصها


8. معطوف بودن تلاشها به مسائل روز

 
اهم وظايف اتاق فکر:

• گذشته پژوهي :

• تحليل نقاط ضعف، تهديدها و اشکالات در گذشته


• شرح حوادث گذشته و کشف دلايل آنها


• تحليل اطلاعاتي که ريشه در گذشته دارند و تفسير تجارب گذشته

 

• تحليل وضع موجود :

• شناسايي منابع اطلاعاتي


• شناسايي نخبگان درون و بيرون سازمان


• شبکه سازي بين نخبگان


• تحليل روندهاي تاثيرگذارو اطلاعات فرآيندهاي جاري


• شناسايي و توصيف مسايل و پژوهش براي حل آنها


• آينده پژوهي :


• تحليل هاي کمي و کيفي


• بررسي انتخاب ها و احتمالات ممکن


• تعيين اولويت و ضرورت تغييرات


• بررسي منابع مورد نياز براي تغيير


• طراحي آينده هاي مطلوب، ممکن و محتمل


• برنامه ريزي تغييرات براي دستيابي به آينده مطلوب

موانع و مشکلات پيش روي:

• انتظار معجزه کردن


• انتظار پاسخ سريع دادن


• ايجاد خودي و غير خودي کردن افراد سازمان در انديشيدن و محدود شدن ظرفيت فکري به جمع محدود و جبهه‌‌گيري سايرين


• گسست از واقعيت‌ها و تئوري پردازي


• عدم مستندسازي کافي


• اشکال در ديناميک کارگروهي


• وجود شخصيت‌هاي غالب که مانع بروز و نمو ساير انديشه‌‌ها مي‌‌شود


• اثر کندي: حرکت به سمت ايده‌ها و خواسته‌هاي مديران ارشد

راهبردهاي اصلي اتاق فکر:

1. شروع تدريجي، نرم و هماهنگ و پرهيز از هرگونه حرکت و اقدامي که باعث بروز چالش و مقاومت شود
   
   
   
   • عدم ساختارسازي فيزيکي سنگين
   
   
   • عدم تبليغات گسترده
   
   
   • تنظيم نقشه راه زمان‌‌بندي شده
   
   
   • شروع از حوزه‌‌هايي با کمترين چالش و بيشترين همراهي
   
   
   
   

2. دقت و تامل بسيار در برنامه‌‌ريزي و تدوين آيين‌‌نامه‌‌هاي اجرايي و ساختارسازي‌‌ها عمدتاً در لايه قوانين و مقررات و روال‌‌ها و فرآيندها تا تدوين تشکيلات سنگين
   
   
   
   • تنظيم نقشه راه با جزئيات فني
   
   
   • تنظيم آيين‌‌نامه‌‌هاي داخلي با دقت و وسواس زياد
   
   
   • روال‌‌سازي‌‌ها مانند مدل برگزاري جلسات (بارش افکارو...) و مدل تهيه گزارشات و انتشار آنها
   
   
   
   


3. ارايه خروجي‌‌هاي موثر و کارگشا و هدفمند براي نشان دادن اثربخشي اتاق هاي فکر
   
   
   
   • اولويت‌‌بندي موضوعي
   
   
   • تهيه فکت‌‌شيت‌‌هاي جذاب، پرمعنا و کاربردي
   
   
   • تهيه گزارشات مستند و دقيق و فني
   
   
   • تقويت وب‌‌سايت اتاق فکر و حرکت بسوي استفاده از فضاي مجازي براي انتشار مستندات
   
   
   
   


4. يارگيري و تيم‌‌سازي و آموزش هدفمند بمنظور گسترش تفکر حاکم بر اتاق فکر به لايه‌‌هاي مياني و پاييني سيستم
   
   
   
   • شناسايي افراد مستعد و علاقمند
   
   
   • ايجاد مکانيسم‌‌هايي براي استفاده بهينه از توانمندي‌‌هاي افراد علاقه‌‌مند
   
   
   • برگزاري دوره‌‌هاي آموزشي و مهارتي متناسب با نياز به صورت محدود ولي با بهترين کيفيت و انعکاس محتواي آنها در فضاهاي مجازي
   
   
   • ايجاد مدل سيال کوانتومي و اربيتالي که در آن همه افراد علاقمند براي دوره محدود بتوانند روي موضوع خاصي کار و اثرگذاري داشته و به سادگي خارج و يا در موضوع ديگري همکاري نمايند
   
   
   
   

ويژگي افراد حاضر در اتاق هاي فکر:

• افرادي با روحيه پژوهشگري و تحقيق بالا


•  گروهي از نخبگان و مشاوران متخصص بين رشته اي


•  داراي خصلت هاي شخصيتي چون نخبگي، با سابقه و پخته، نابغه، پرتوان و با هوش


• داراي روحيه خلاق و نوآور و علاقه مند به کارهاي گروهي


• بهره گير از تفکر جمعي در تصميم گيري امور عمومي


• داراي تعهد و توجه ويژه به تصميمات وافکار حاصله


• داراي روحيه بازبيني مستمر و منظم جلسات و مباحث براي مصون ماندن از آسيب هاي احتمالي


• داراي روحيه صبر و شکيبايي به دليل طولاني بودن فرايند حصول نتيجه از اتاق هاي فکر


• داراي احساس مسووليت نسبت به گروه خود و تا لحظه حل مشکل مطرح شده

نحوه تشکيل جلسات اتاقهاي فکر:

1. تشکيل اتاق فکر با موضوع مشخص: که در اين صورت ابتدا موضوع خاصي از سوي مديران ارشد جهت بررسي به اتاق ارجاع مي گردد سپس دستور کار براي اعضاي اتاق ارسال مي گردد و در نهايت در جلسه اتاق در اين خصوص بررسي و نتيجه نهايي به مديران مربوطه منعکس مي گردد.


2. تشکيل اتاق فکر با موضوع کلي: در اين حالت در خصوص مسايل و مشکلات کلي سازمان در جلسات عمومي هر واحد بحث و ايده ها و نظرات مطرح خواهد شد.

 نتايج مورد انتظار:

1. ايجاد و تقويت روحيه نقادي در حوزه مديريت ها


2. ترويج فرهنگ کار گروهي 


3. توليد افکار جديد در زمينه هاي وظايف و ماموريت حوزه مديريت ها


4. ارائه طرح هاي اثربخش


5. ارتقاي توانمنديهاي کارشناسان 


6. تهيه گزارشات، پروژه ها و طرح هاي کاربردي و مسئله محور

 
 
دکتر افشين وهابزاده
رييس اتاق فکر معاونت غذا و دارو