به مناسبت یکم اکتبر برابر با 9 مهر ماه روز جهانی سالمند:

نکات قابل توجه در مصرف دارو در افراد سالمند:

روابط عمومی معاونت غذا و دارو دانشگاه ایران- در افراد مسن نسبت به سایر گروه های سنی، به علت ابتلا به اغلب بیماری های مزمن، اکثراً تحت درمان با داروهایی از چندین گروه متفاوت دارویی هستند و به دلیل بروز بیماری های مختلف ناشی از افزایش سن، الگوی مصرف و تجویز دارو تغییر می کند. شایع ترین داروهای مصرفی در این گروه ، داروهای مسکن ، ضد التهاب های مفصلی، داروهای ضد فشار خون، داروهای قلبی- عروقی و آرام بخش ها می باشند.

از طرفی سیر طبیعی سالمندی، خود به تنهایی دلیلی محکم و مستدل بر لزوم تغییر در شیوه دارو درمانی در افراد سالمند می باشد. سبک و شیوه زندگی افراد کهنسال نیز تاثیر عمده ای بر روش مصرف دارو در آنان دارد.

در افراد مسن اغلب نحوه مصرف دارو تحت تاثیر شرایط قرار می گیرد به طوریکه ممکن است این افراد مصرف یک دوز دارو را فراموش  کنند و یا به دلیل فراموشی دوز مصرفی را مجدد تکرار کنند. همانطور که فراموشی دوز دارو منجر به اختلال روند درمان می شود،  استفاده از دوز بالای داروها نیز می‌ تواند باعث مسمومیت دارویی گردد.

بسیاری از سالمندان با این فرض که مصرف گیاهان دارویی و یا داروهای گیاهی هیچ مشکل و عوارضی ندارند آنها را سرخود تهیه و استفاده می کنند اما به دلیل این که این افراد داروهایی دیگری را هم مصرف می کنند بسیاری از داروهای گیاهی می تواند برای آنها مشکل ساز شده و درمان آنها را پیچیده کند.

خوددرمانی یکی از موارد شایع در افراد سالمند است که باعث بروز مشکلات فراوان در آنها می شود چرا که برای اغلب سالمندان مراجعه به پزشک دشوار است. بنابراین نسبت به سایر گروه ها توصیه های اطرافیان را جهت درمان به راحتی پذیرفته وداروهای مختلف را بدون دلیل مصرف می کنند. همچنین برخی از افراد داروهای خود را برای اقوام و آشنایان با همان میزان که برای ایشان تجویز شده به دیگران توصیه می کنند که دراین صورت ممکن است منجر به بروز مشکلات زیاد و حتی مرگ می شود.

برخی داروهای گیاهی موجب تداخل در قدرت جذب موادغذایی موردنیاز بدن می ‌شوند. انواع دیگری نیز موجب افزایش یا کاهش تاثیر دارویی خاص می ‌شوند. این موضوع در سالمندان و بیماران مبتلا به بیماری‌ های مزمن که معمولا 2 یا چند دارو را به طور همزمان استفاده می ‌کنند می ‌تواند مشکلات جدی تر و بیشتری را به‌ وجود آورد.

متأسفانه مردم فکر می‌ کنند چون داروهای گیاهی از گیاه تهیه شده‌ اند، مضر نیستند اما باید در نظر داشت که ماده موثره تمام داروهای شیمیایی هم از گیاه تولید می ‌شود. موارد بسیاری دیده شده است که بیماران به‌ علت مصرف بیش از حد و غیرقابل کنترل داروهای گیاهی دچار مسمومیت با سرب یا نارسایی کبد شده ‌اند.

به عوارض ناشی از مصرف گیاهان دارویی نیز  بایستی توجه داشت. استفاده از دوز بالای این داروها نیز اشتباه نسبتا رایجی است که می‌ تواند باعث مسمومیت دارویی و مشکلات بعدی ناشی از آن شود و لزوم احتیاط در مورد مصرف آن ها و مشورت با متخصصان در مورد آن ها را صد چندان می‌ کند.

در مورد  داروهای شیمیایی، پزشکان می ‌دانند دقیقاً چند میلی ‌گرم داروی مؤثر وجود دارد و اگر عارضه‌ ای پیش آمد می‌ توان آن را شناخت و درمان کرد اما سؤال این است آیا می‌ توان گفت در یک مشت گیاه دارویی چند میلی‌ گرم داروی مؤثر وجود دارد یا دم‌ کرده و غیردم‌ کرده ‌اش چقدر با هم فرق می ‌کند.

بسیاری از گیاهان دارویی که در عطاری‌ ها عرضه می ‌شود، استاندارد نیستند و ممکن است میزان نامناسب آن برای افراد مضر هم باشد.

فقدان آموزش باعث شده است عطاری‌ ها بدون مجوز گیاهان دارویی و غیردارویی را به فروش برسانند و از سوی دیگر، بسیاری از گیاهان دارویی در عطاری‌ ها به لحاظ آلودگی‌ های میکروبی،‌ سموم کشاورزی، فلزات سنگین و تاریخ مصرف و تولید، استاندارد نیستند و خواص موثر خود را از دست داده ‌اند.

گیاهان دارویی کشت‌ شده معمولا قابل اطیمنان ‌‌تر هستند، اما گیاهانی که از مراتع جمع ‌‌آوری می‌‌ شوند، آلودگی دارند و گاهی به علت شناسایی نشدن آن ها از سوی عطاری‌‌ ها، اشتباه تجویز می ‌شود.

از این منظر سیستمی لازم است که گیاهان دارویی به صورت منظم و طبق اصول صحیح بسته‌ بندی و توزیع شوند و کنترل ‌های لازم روی آن ها انجام شود.

وزارت بهداشت بر داروهای گیاهی که مجوز و پروانه تولید دارند، نظارت دارد. از این رو داروهای گیاهی که در داروخانه‌ ها فروخته می‌ شوند، معتبر و قابل استفاده ‌اند و مردم می ‌توانند با خیال راحت از آن ها استفاده کنند ولی در مورد عطاری‌ ها، هنوز متصدی خاصی برای نظارت وجود ندارد که بر این بخش نظارت کند و گیاهان دارویی ‌ای که در عطاری‌ ها توزیع می ‌شود بعضا قابل اعتماد نیستند.

بسیاری از داروهای گیاهی خصوصاً داروهای ترک اعتیاد یا چاقی و لاغری که تبلیغ می‌ شود، ترکیبی از داروهای شیمیایی و گیاهی هستند که میزان مشخصی هم ندارند و در بسیاری موارد مشکلات و عوارض بیشتری برای بیمار ایجاد می کند. در واقع ساخت بیشتر این داروها که در مورد آن ها تبلیغ زیادی هم می‌ شود، مبنای علمی ندارد. متاسفانه نبود نظارت وزارت بهداشت می‌ تواند موجب بدتر شدن فرهنگ مصرف فرآورده‌ های گیاهی شود و مردم را به استفاده از این داروها بدبین کند.

آدرس کلیپ آموزشی دارو درمانی در سالمندان:

https://fdo.iums.ac.ir/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D9%BE-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4%DB%8C%D8%8C-%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A7%DB%8C

دکتر مهری محمدی

تحقیق و توسعه معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی ایران