کارشناسان اداره نظارت و ارزيابي فرآورده هاي طبيعي، سنتي و مکمل معاونت غذا ودارو دانشگاه ايران بررسي کردند:
ملاحظات و مخاطرات مصرف گياهان دارويي رايج در عطاري
استفاده از گياهان دارويي در کشورهاي توسعه نيافته بيشتر از کشورهاي توسعه يافته است و طبق آمار سازمان بهداشت جهاني ?? درصد مردم جهان از گياهان براي درمان مشکلات باليني استفاده ميکنند. از آنجا که در کشور ما گياهان دارويي بيشتر به صورت سنتي و بدون بستهبندي مناسب در عطاري‌ها عرضه ميشوند لذا احتمال آلودگي خيلي بالاتر است.در اين مقاله کارشناسان اداره نظارت و ارزيابي فرآورده هاي طبيعي، سنتي و مکمل معاونت غذا و دارو د
255995.mp3
ملاحظات و مخاطرات مصرف گياهان دارويي رايج در عطاري
ملاحظات و مخاطرات مصرف گياهان دارويي رايج در عطاري
گياهان از زمانهاي بسيار قديم براي درمان بيماريها استفاده ميشده و به عنوان پايههاي اصلي درمانگري بوده است و به عنوان اولين و در دسترس ترين منابع براي درمان بيماريها در کشورهاي مصر، هند، بابل، آشور، يونان، چين، ايران و در طب اسلامي کاربرد داشته است. مصرف گياهان دارويي با پيشرفت علم و بهبود سطح اقتصادي جوامع، کاهش يافته و داروهاي شيميايي جايگزين آنها شدند. اما در چند دهه اخير با توجه به اثبات اثرات نامطلوب داروهاي شيميايي، مردم بيشتر به مصرف گياهان دارويي روي آورده اند.
استفاده از گياهان دارويي در کشورهاي توسعه نيافته بيشتر از کشورهاي توسعه يافته است و طبق آمار سازمان بهداشت جهاني ?? درصد مردم جهان از گياهان براي درمان مشکلات باليني استفاده ميکنند. در يک مطالعه بر روي کودکان زير ?? سال ايراني، مشخص شده است که ??و نيم درصد آنها از گياهان دارويي استفاده ميکردهاند که بيشتر براي رفع عوارضي هم چون دل پيچه و سرماخوردگي بوده است. همچنين مشخص شد کودکاني که براي بهبود خواب از گياهان دارويي استفاده ميکردهاند از کيفيت خواب بالاتري برخوردار بودهاند.
بسياري از افراد بين گياهان دارويي و داروهاي گياهي تفاوتي قائل نيستند. گياهان دارويي شامل قسمتهايي از گياه است که بدون هرگونه فرآوري، در عطاري ها عرضه ميشود مانند زيره، رازيانه، هل يا دارچين اما داروهاي گياهي، در کارخانجات داروسازي و از فرآوري گياهان دارويي در شرايط خاص تهيه ميشوند. عطاري ها، تنها مجاز به عرضه گياهان دارويي (با رعايت شرايط خاص بهداشتي) ميباشند. هرچند در کشور ما استفاده از گياهان دارويي و داروهاي گياهي رايج از جنبه قانوني، مجاز است ولي در خصوص استفاده از اين اقلام، در بين پزشکان، اتفاق نظر وجود ندارد.
برگ، گل، دانه، ميوه، ساقه، ريشه، سرشاخه و پوست از جمله قسمت هاي کاربردي گياهان دارويي است. بر اساس خاصيت درماني مورد نظر، نحوه مصرف و دوز مصرف گياهان دارويي متفاوت است. گياهان دارويي بيشتر براي درمان بيماري هاي گوارشي، عصبي- رواني، ايمني- التهابي کاربرد دارند. با وجود اثرات درماني گياهان دارويي، با مصرف آنها امکان بروز عوارض مانند مشکلات کليوي، اثرات سمي بر روي جنين و عوارض جانبي در جراحي و بيهوشي نيز وجود دارد. بنابراين پيشنهاد ميشود گياهان دارويي بعد از مشورت با متخصصين مرتبط مصرف شوند.
به طور معمول بر روي گياهان دارويي تعداد زيادي از باکتري‌ها وجود دارند که منشا آنها اغلب از خاک ميباشد. روش‌هاي قديمي برداشت، خشک کردن، بسته بندي، و ذخيرهسازي نيز ممکن است باعث آلودگي بيشتر گياهان دارويي شوند. طبق نتايج به دست آمده، بيشترين درصد آلودگي گياهان دارويي مربوط به فصل زمستان و کمترين ميزان آلودگي مربوط به فصل بهار و پاييز ميباشد که اين نکته نشانگر اين موضوع است که هر چه از زمان برداشت اين گياهان (که اکثراً فصل بهار ميباشد) زمان بگذرد، احتمال وجود آلودگي نيز افزايش مييابد؛ که اين موضوع، مربوط به عدم رعايت اصول اوليه در جمعآوري، نگهداري، بسته بندي و نقل و انتقال گياهان دارويي ميباشد. اگر اين موارد مورد بررسي قرار نگرفته و تيمار‌هاي مناسب روي آنها اعمال نشود باعث تخريب سريع اين محصولات شده درنتيجه بيماري‌هاي مختلف در انسان را ايجاد ميکنند.
آلودگي خاک‌ها و محيط‌هاي آبي با فلزات سنگين، يکي از مشکلات جدي و در حال گسترش است. ورود فلزات سمي از طريق فعاليت‌هاي انساني، باعث آلودگي بسياري از خاک‌ها شده است مقادير اضافي فلزات در خاک مي‌تواند منجر به جذب بيشتر آنها توسط ريشه گياهان شود. از خصوصيات اين فلزات، پايداري آنها در محيط ميباشد؛ زيرا فلزات سنگين نمي‌توانند مانند بيشتر آلوده‌کننده‌هاي آلي ديگر، از طريق فرآيندهاي شيميايي يا زيستي در طبيعت تجزيه شوند. گياهان دارويي که در زمين‌هاي آلوده رشد ميکنند و همچنين استفاده از سموم و آفت‌کش‌ها داراي جيوه، سرب و ... و استفاده از آب‌هاي آلوده مي‌تواند موجب آلودگي گياهان دارويي به فلزات سنگين شود.
فلزات سنگين با ايجاد ساز و کارهاي متعدد، سبب به هم خوردن تعادل در موجودات زنده به ويژه انسان ميشوند، از مهمترين اختلالات و عوارض آنها مي‌توان به سرطان زايي، اثر بر سيستم اعصاب مرکزي و محيطي، اثر بر روي پوست، اثر بر روي سيستم خون، اثر بر سيستم قلبي ـ عروقي، آسيب به کليه و تجمع در بافت‌ها اشاره کرد. با توجه به اين‌که بيشتر مصرف کنندگان از گياهان دارويي در ايران، افراد کهنسال داراي مشکلات قلبي ـ عروقي و نارسايي‌هاي کليوي هستند، بايد درخصوص مصرف طولاني مدت اين محصولات ملاحظاتي در نظر گرفته شود. به طور کلي غلظت فلزات سنگين در گياهان دارويي به محيط رشد آنها، نوع گونه گياهي، شرايط خشک کردن، ذخيره سازي، حمل و نقل و فرآوري آنها بستگي دارد.
در ايران با توجه به افزايش روند توسعه صنعتي در برنامه ساخت، احداث صنايع و کارخانه‌ها و فعاليت هاي کشاورزي از قبيل استفاده از آفت‌کش‌هاي حاوي جيوه، حشره‌کش‌هاي آرسنيکي و کودهاي حاوي کادميم در اکثر مناطق، خصوصاً استان‌هاي شمالي و شمال غربي کشور، آلودگي خاک به فلزات سنگين افزايش يافته است. در ايران گياهان دارويي اغلب از بين گياهان خود رو و مکان‌هاي نامعلوم از طبيعت جمعآوري شده و به دليل امکان برداشت از مکان‌هاي آلوده، احتمال به خطر افتادن سلامت و ايمني مصرف کنندگان وجود دارد.
از جمله مشکلاتي که در زمينه عرضه گياهان دارويي وجود دارد، آن است که به دليل قرار گرفتن گياهان در معرض هواي آزاد و همچنين براثر رفت و آمد انسانها و وسايل نقليه و آلودگي‌هاي محيطي، گياهان به راحتي آلوده ميشوند. از آنجا که در کشور ما گياهان دارويي بيشتر به صورت سنتي و بدون بسته بندي مناسب در عطاري‌ها عرضه ميشوند لذا احتمال آلودگي خيلي بالاتر است.
در بسياري از موارد، مواد موثر گياهان دارويي و خصوصاً اسانس‌ها بر اثر تابش مستقيم نور تحت تاثير قرار مي‌گيرند، اين مطلب در مورد گياهان گران قيمت بيشتر مورد توجه است. به مصرف کنندگان توصيه ميشود بيشتر از آن دسته گياهان دارويي استفاده کنند که براي مصرف، بايد حرارت ببينند و نيز توصيه ميشود از عطاري‌هايي که استاندارد‌ها را رعايت ميکنند و بهداشتي هستند، گياه دارويي مورد نياز خود را تهيه کنند تا حضور ميکروب‌ها در گياهان حداقل ممکن باشد.
با توجه به اهميت موارد ذکر شده در خصوص بسته بندي گياهان دارويي و تاثير بلاشک آن در سلامت و اثربخشي گياهان دارويي، ضوابط واحدهاي متقاضي بسته بندي گياهان دارويي توسط اداره کل امور فرآوردههاي طبيعي، سنتي و مکمل سازمان غذا و دارو، تدوين و در اختيار همگان قرار گرفته است.
گردآوري و تنظيم محتوا: رسول اسفنديار و فائزه حسين زاده راد؛ کارشناسان اداره نظارت و ارزيابي فرآوردههاي طبيعي، سنتي و مکمل معاونت غذا و دارو دانشگاه ايران
:
