کاربرد گیاهان دارویی در درمان مشکلات پوستی

روابط عمومی معاونت غذا و دارو دانشگاه ایران- انسان همیشه برای زیبایی پوست یکی از قسمت های حساس بدن بوده و چهره خود و هم چنین برای درمان بیماری‌های پوستی به دنبال بهترین راه ها و درمان‌های ممکن بوده و روش‌های مختلف را به کار برده است. در این مقاله فائزه حسین زاده راد کارشناس اداره نظارت و ارزیابی فرآورده های طبیعی، سنتی و مکمل معاونت غذا و دارو دانشگاه ایران به بررسی کاربرد گیاهان دارویی در درمان مشکلات پوستی پرداخت.

پوست یکی از قسمت های حساس بدن بوده و نگهداری از آن در زیبایی انسان مؤثر است. انسان همیشه برای زیبایی پوست و چهره خود و هم چنین برای درمان بیماری‌های پوستی به دنبال بهترین راه ها و درمان‌های ممکن بوده و روش‌های مختلف را به کار برده است. ابتدا از مواد طبیعی )خاک، گل، گیاه و…) به دنبال آن از مواد شیمیایی، ترکیبات صناعی، هورمون ها و صدها روش مختلف استفاده کرده است. برای مثال روش هاى گوناگونى در درمان زخم استفاده می­شود که قدیمی ­ترین آن استفاده از صمغ درختان و عسل توسط مصریان باستان یا عصاره برگ چاى توسط چینی­ها و امروزه استفاده از محلول‌های ضدعفونی کننده است که همه این روش ها براى سرعت بخشیدن به روند التیام بافت صدمه دیده می باشد. در ایران، زنان روستایی برای جلوگیری از زبرشدن دست ها در آب و هوای سرد و خشک، به دست هایشان حنا زده و برای جلوگیری از زخم و ترک کف پا، پاها را نیز حنا می­زنند.

     به دلیل اینکه آسیب ها و جراحات پوستی بر زیبایی ظاهری مؤثر هستند، بسیار مورد توجه قرار می گیرند و استفاده از داروها و موادی که بتوانند سرعت و کیفیت بهبودی را بالا ببرند با استقبال بیشتری مواجه خواهند شد.

     با پیدایش داروهای شیمیایی و صناعی به تدریج نقش فرآورده­­های گیاهی در درمان عوارض پوستی کمرنگ شده بود ولی در سال های اخیر به خاطر رویکرد مجدد مردم به استفاده از داروهای گیاهی و تصور عامه بر عوارض جانبی کمتر آنها، تعادل مصرف به نفع داروهای گیاهی در حال بر هم خوردن است. امروزه استفاده از گیاهان دارویی یکی از روش­ های مهم درمانی است که در درمان بیماری ­های پوستی نیز نقش مهمی دارد. می­توان گفت گیاهان دارویی زیادی هستند که پتانسیل بالایی از فعالیت آنتی اکسیدانی دارند و این آنتی اکسیدان ­ها نقش زیادی در مبارزه با رادیکال­ های آزاد، که علت اصلی تغییرات پوستی منفی متعدد هستند، دارند. هرچند به دلیل حساسیت زیاد پوست باید از عوارض جانبی مواد آرایشی مورد استفاده چه شیمیایی و چه گیاهی آگاهی کافی داشت.

     از جمله بیماری های پوستی می توان به خشکی و ترک پوست اشاره نمود. ترک پوست یک شکاف در لایه اپیدرم و کمی از لایه دوم، که به علل مختلفی می­تواند ایجاد شود. ترک پوست به صورت هر گونه شکاف یا شیار خطی در پوست تعریف می­شود. بیشترین محلی که افراد دچار ترک پوست می‌شوند، در ناحیه کف پا است و بیشترین نقطه پا که در معرض ترک می‌باشد نواحی است که بیشترین وزن بدن را تحمل میکنند، مانند پنجه ها، ناحیه پاشنه پا و کناره های پا ترک پا یکی از شایع‌ترین بیماری‌های پا می‌باشد. ترک پا عموماً ناشی از خشکی شدید پوست بوده و با ضخیم شدن پوست کف پا به مرور زمان ترک ها نیز عمق‌تر شده و شدت بیشتری پیدا می­کند. ترک پا برای بسیاری از مردم یک مشکل زیبایی به شمارمی آید، از طرفی ترک­ ها به تدریج عمق و درد بیشتری پیداکرده و شروع به خونریزی می­کنند و حتی در موارد بسیار حاد نیز دچار عفونت می­شوند. از لحاظ ظاهری سطح پوست پا درحالت عادی خشک بوده و در برخی مناطق دارای پینه های زمختی می­باشد که به رنگ­های زرد یا قهوه ای تیره در بخش­های تغییر رنگ یافته پوست ظاهر می­شوند که این حالت خصوصاً در لبه های پاشنه بارز‌تر است. ترک­ های پوستی معمولاً به سادگی قابل شناسایی و مشاهده هستند.

      افرادی که دارای پوست خشک هستند به طور طبیعی بیش از افراد دیگر در معرض ابتلا به ترک پا می‌باشند. عوامل دیگری که باعث ایجاد ترک پا می‌شود عبارتند از ایستادن طولانی در محل کار یا منزل، خصوصاً روی سطوح سخت و وزن زیاد که این عامل با افزایش فشار روی لایه چربی کف پا، آن را در جهات مختلف کف پا پخش می‌نماید.

     وجود برخی بیماری‌ها زمینه ساز خشکی سطح پوست می­شود، از جمله اختلال در دستگاه عصبی بیماران دیابتی که کاهش تعریق بدن را در پی دارد، کم کاری غده تیروئید که به کاهش میزان متابولیسم بدن و کاهش تعریق درنهایت خشکی پوست منجر می­شود.

     اثرات میوه ها و سبزیجات و گیاهان مختلف بر پوست غیرقابل انکار است و استفاده از آنها چه به صورت سنتی و چه در تهیه فرآورده‌های آرایشی و ترکیب با مواد شیمیایی برای نگهداری از پوست و پیشگیری و درمان بیماری های پوستی امری متداول است. از جمله تعدادی گیاه که در درمان بیماری های پوستی نقش چشمگیر دارند عبارتند از: آلوئه ورا، گندم، زیتون، بومادران، گل همیشه بهار، اکالیپتوس و بابونه که شامل ترکیبات مختلفی نیز می‌باشند.

آلوئه‌ورا

     از فعالیت­ های دارویی منتسب به گیاه آلوئه ورا می­توان به اثرات ضدالتهابی، آنتی آرتریت، ضدباکتری و ضدقارچ و هیپوگلیسمی اشاره کرد. گیاه آلوئه ­ورا برای کنترل عفونت های  قارچی نیز مفید است. به همین دلیل، برخی معتقدند که این گیاه، از ایجاد شوره سر جلوگیری می­کند.

     آلوئه ورا پوست را در مقابل اثرتابش آفتاب و اشعه ماوراء بنفش محافظت می کند و در درمان ترک های پوستی و خشکی پوست مؤثر است، به ویژه به بهبود اگزمای دور چشم یا پوست های بسیار حساس کمک می کند و با رساندن اکسیژن بیشتر به سلول های پوست، سبب ترمیم بافت پوست می شود .تأثیر این گیاه به حدی است که حتی در پیشگیری از بروز بیماری های پوستی نیز مؤثر است. در واقع آلوئه ورا قرن هاست که به عنوان یک داروی موضعی برای بیماری های پوستی مصرف می شود.  استفاده از ژل گیاه آلوئه ورا برای زخم های مزمن که معضل پزشکی امروز است، نسبت به درمان های رایج مفیدتر و مقرون به صرفه تر است. علاوه بر آن سرعت بهبود را نیز تسریع می کند. آلوئه ورا، نه تنها به بهبود ساختار سلولی فیبروبلاست کمک می کند، بلکه فرآیند تولید کلاژن را سرعت می بخشد.

گیاه همیشه بهار

گیاه دارویی همیشه بهار یکی از معروف­ترین و پرکاربردترین گیاهان دارویی است. از عصاره این گیاه به طور وسیعی درطب سنتی و گیاه درمانی استفاده می‌شود. عصاره همیشه بهار، دارای اثرات دارویی مانند التیام زخم، ضدالتهاب، اگزما و خشکی پوست، تصفیه کننده خون و ضدباکتری است.

 گندم   

جوانه و گل گندم حاوی ویتامین ­های A و E است، آنتی اکسیدان بوده ، نرم کننده و مرطوب کننده است و به علت داشتن پیش ساز ویتامینA (کاروتن) ضد چروک می باشد.

زیتون

زیتون با داشتن ویتامین E و A آنتی اکسیدان، ضد التهاب، التیام بخش، مرطوب کننده و ضد خارش است و اثر زیادی بر روی سوختگی­ های پوستی داشته و پوست را در برابر نور آفتاب و پرتوهای فرابنفش محافظت می‌کند.

بابونه

بابونه گونه‌های مختلفی دارد که در تهیه‌ انواع کرم، لوسیون، شامپو، صابون­ های مخصوص و فرآورده‌های ویژه‌ حمام استفاده می شود. روغن بابونه را می­توان برای تهیه کرم ­های مرطوب کننده و نرم کننده صورت به کار برد.همچنین برای محافظت پوست، برطرف کردن جوش و التهابات جلدی، چربی و شوره سر مؤثر است. بابونه در التیام زخم کاربرد دارد. بیشترین کاربرد پوستی بابونه، از بین بردن خارش، التهاب و ضایعات پوستی است.

بومادران

گیاه بومادران دارای اثرات ضدالتهابی بوده و برای درمان التهابات پوستی، زخم­ ها و سوختگی ­ها استفاده می­شود. بومادران برای تهیه کرم یا لوسیون­ های محافظ آفتاب به کار رفته و در ترکیب لوسیون­ های مخصوص رفع شوره‌ سرنیز  از آن استفاده می­شود. همچنین این گیاه در التیام زخم سالک نیز به کار می‌رود.

اکالیپتوس

ترکیبات موجود در اکالیپتوس دارای فعالیت های بیولوژیک مختلف، از جمله اثرات آنتی اکسیدان، ضدباکتری، ضدمیکروب و ضدقارچ است. فرآورده های مختلف آن به عنوان ضدعفونی کننده و تسکین دهنده درد و خارش مورد استفاده قرار می­گیرد.

تهیه کننده : فائزه حسین زاده راد- کارشناس اداره نظارت و ارزیابی فرآورده های طبیعی، سنتی و مکمل معاونت غذاودارو دانشگاه ایران